Z raportu fundacji Digital Poland1 wynika, że aż 81% Polaków spotkało się z dezinformacją. Taki sam odsetek uważa, że występowanie fałszywych treści jest problemem w naszym kraju – wskazuje Eurobarometr2.

Dezinformacja dotyka ważnych społecznie tematów i budzi emocje. Podsyca napięcia i wpływa na nasze opinie. Potrafi rozpowszechniać się w ekspresowym tempie.

Do niepokojących wniosków doszli już kilka lat temu badacze z Massachusetts Institute of Technology. Ich analizy3 pokazały, że prawda potrzebuje sześć razy więcej czasu niż fake news na dotarcie do użytkowników na Twitterze (obecnie X). Ponadto wykazano, że fałszywa informacja ma średnio 70% więcej szans na udostępnienie.

Wiele fałszywych wiadomości ciężko na pierwszy rzut oka odróżnić od tych prawdziwych. Nie oznacza to jednak, że pozostajemy bezradni wobec zjawiska dezinformacji. Kierując się kilkoma podstawowymi zasadami weryfikowania treści, możemy uchronić się przed jej fatalnym wpływem.

5 złotych zasad weryfikacji

1. Zweryfikuj, czy źródło informacji jest wiarygodne

Sprawdź, na jakiej stronie zamieszczony został wpis – oceń, czy portal nie budzi Twoich podejrzeń. Staraj się wybierać media znane z przekazywania sprawdzonych i rzetelnych wiadomości. Zobacz, czy artykuł został podpisany imieniem i nazwiskiem autora. W razie wątpliwości co do jego tożsamości lub wiarygodności, poszukaj w sieci dodatkowych informacji – czym się zajmuje, jak często i gdzie wypowiada się na dany temat, czy ma doświadczenie w danym obszarze. Wystarczy, że wpiszesz jego dane w wyszukiwarce. Podobna zasada dotyczy ekspertów, którzy mogą być cytowani w artykule. Niestety zdarzają się sytuacje, że dany ekspert w ogóle nie istnieje.

Zachowaj ostrożność, czytając treści publikowane w serwisach społecznościowych. Pamiętaj, że ich autorem może być każdy – także żartowniś czy internetowy troll.

2. Sprawdź prawdziwość i logiczność przedstawionej sytuacji

Postaw na zdrowy rozsądek. Pomyśl czy opisana sytuacja ma sens, czy przywołane wydarzenia brzmią prawdopodobnie. Zachowaj szczególną czujność w przypadku tematów budzących silne emocje, prowokujących podziały w społeczeństwie.

Czujność powinna wzbudzić także konstrukcja tekstu – błędy językowe, nagromadzenie literówek, niespójności czy zdania wyglądające jak przetłumaczone automatycznie z innego języka. Podejrzana forma treści może powodować wątpliwości co do jej zawartości. Warto też zwrócić uwagę na satyrę. Pamiętaj, że istnieją strony i profile, które produkują nieprawdziwe, przerysowane informacje dla żartu.

3. Upewnij się, czy informację potwierdza inne źródło

Sprawdź, czy znalezioną przez Ciebie informację podają inne portale, szczególnie takie, do których masz zaufanie. Dzięki temu nie tylko potwierdzisz wiarygodność informacji, ale być może także przyjrzysz się jej z różnych punktów widzenia.

Możesz również zajrzeć na strony fact-checkingowe. To serwisy internetowe zajmujące się sprawdzaniem prawdziwości informacji. Być może ten konkretny news został już na nich przeanalizowany i zweryfikowany jako fałszywy.

4. Odróżnij opinie autora od faktów

Opinie mogą zadziałać równie szkodliwie jak nieprawdziwe informacje – jeśli ich intencją jest wprowadzanie w błąd. W przeciwieństwie do faktów, opierają się na odczuciach i refleksjach. Zwracaj więc uwagę na słowa mocno nacechowane emocjonalnie. Mogą świadczyć o braku obiektywizmu autora.

Wyrażanie własnej opinii jest prawem każdego człowieka, jednak jej wykorzystywanie w celu dezinformowania powinno być zwalczane.

5. Przyjrzyj się uważnie materiałom audiowizualnym

Odpowiednio wykadrowane lub wygenerowane przez sztuczną inteligencję zdjęcia i filmy mogą być skutecznymi narzędziami dezinformacji. Sprawdź więc, czy fotografie i nagrania wyglądają i brzmią naturalnie. Spróbuj ocenić, czy ruch warg postaci w filmiku jest zgodny ze słyszanymi słowami. Zastanów się, czy wypowiedź nie została „ulepiona” z fragmentów.

Zwróć też uwagę na to, czy zdjęcie lub film pasują do opisywanego kontekstu – np. czy wpis nie mówi o wydarzeniu z późnej jesieni, gdy zdjęcie ewidentnie wskazuje na letni krajobraz. Taka niespójność może świadczyć o próbie manipulacji.

Więcej na temat dezinfomacji znajdziecie na profilach:  https://www.facebook.com/WeryfikacjaNASK/ oraz https://twitter.com/WeryfikacjaNASK.

Tekst opracowany przez Dział Przeciwdziałania Dezinformacji NASK - w ramach kampanii Europejskiego Miesiąca Cyberbezpieczeństwa - "Rozsądek online - jak nie dać się oszukać w sieci!". Wykaz wszystkich artykułów opublikowanych w ramach kampanii TUTAJ

1 Digital Poland, Dezinformacja oczami Polaków, luty 2022, https://digitalpoland.org/publikacje [dostęp: 25.10.2023]

2 Komisja Europejska, Standardowy Eurobarometr, styczeń/luty 2022, https://poland.representation.ec.europa.eu/system/files/2022-04/ST96_NationalReport_PL.pdf [dostęp: 25.10.2023] 3 Massachusetts Institute of Technology, The spread of true and false news online, marzec 2018, https://www.science.org/doi/10.1126/science.aap9559 [dostęp: 25.10.2023]